Anayasa Hukukundaki Çağdaş Eğilimler Işığında Parlamenter Dokunulmazlıklar

Dr. Öğr. Üyesi Tevfik Sönmez KÜÇÜK Anayasa Hukukundaki Çağdaş Eğilimler Işığında Parlamenter Dokunulmazlıklar isimli çalışmada, "Parlamenter Dokunulmazlık Kavramı ve Hukuki Niteliği," "Karşılaştırmalı Hukukta Parlamenter Dokunulmazlığın Kapsamı ve Anayasal Denetim", "Türk Hukukunda Parlamenter Dokunulmazlığın Kapsamı ve Anayasal Denetim" konuları ele alınmıştır. İÇİNDEKİLER ÖNSÖZ VII KISALTMALAR IX GİRİŞ 1 I. BÖLÜM PARLAMENTER DOKUNULMAZLIK KAVRAMI VE HUKUKİ NİTELİĞİ I. Parlamenter Dokunulmazlık Kavramı 7 A. Tanım 7 B. Benzer Kavramlarla Karşılaştırılması 10 1. Diplomatik Dokunulmazlık 10 2. Memur Dokunulmazlığı 14 3. Parlamenter Sorumsuzluk 18 C. Tarihsel Gelişimi 28 1. İngiltere 29 2. Fransa 34 3. Almanya 42 4. Türkiye 49 D. İşlevleri 54 1. Parlamentonun Şeref ve Haysiyetinin Korunması 55 2. Parlamenter Faaliyetlerin Güvence Altına Alınması 56 3. Keyfi Muhakeme İşlemlerinin Önlenmesi 59 4. Demokratik Ortamın Tesis Edilmesi 63 E. Eşitlik İlkesi ile İlişkisi 66 F. Adil Yargılanma Hakkı ile İlişkisi 70 1. Mahkemeye Başvurma Hakkı 70 a. Milletvekilleri Açısından 70 b. "Suçtan Zarar Görenler" Açısından 76 2. Makul Sürede Yargılanma Hakkı 79 G. Kişi Özgürlüğü ve Güvenliği Hakkı ile İlişkisi 82 H. Serbest Dolaşım Özgürlüğü ile İlişkisi 84 I. Seçme ve Seçilme Hakkı ile İlişkisi 86 II. Parlamenter Dokunulmazlığın Hukuki Niteliği 89 A. Anayasa Hukuku Açısından 89 1. Objektif Statü Niteliği 89 2. Sübjektif Kamu Hakkı Niteliği 93 B. Ceza Hukuku Açısından 98 1. Muhakeme Şartı Olarak Dokunulmazlık 99 a. İsnada Bağlı Adli İşlemler 99 (1) Ön Soruşturma 100 (2) Soruşturma 102 (3) Kovuşturma 109 (4) Hürriyeti Kısıtlayan Tedbirler 113 (5) Hürriyeti Kısıtlamayan Diğer Tedbirler 119 (6) Temel Hakların Kaybettirilmesi: Federal Almanya Örneği 127 b. Tanıklık Sıfatına Bağlı Adli İşlemler 131 2. İnfaz Şartı Olarak Dokunulmazlık 138 3. Zamanaşımına Etkisi Açısından Dokunulmazlık 146 C. İdare Hukuku Açısından 152 1. İdari Kolluk Faaliyetleri 153 2. İdari Yaptırımlar 157 D. Özel Hukuk Yargılaması Açısından 164 II. BÖLÜM KARŞILAŞTIRMALI HUKUKTA PARLAMENTER DOKUNULMAZLIĞIN KAPSAMI VE ANAYASAL DENETİM I. Parlamenter Dokunulmazlığın Kapsamı 171 A. Kişiler Açısından Kapsamı 171 1. Milletvekilleri 171 2. Milletvekili Adayları 177 3. Devlet Başkanları 181 4. Diğer Kişiler: Federal Almanya Örneği 190 a. Milletvekillerinin Birlikte Çalıştığı Kişiler 191 b. Belirli Kurul Üyeleri 196 B. Suç Fiilleri Açısından Kapsamı 199 1. Suçüstü Hâli 200 2. Belirli Nitelik ve Ağırlıktaki Suçlar 205 3. Parlamenter Faaliyetlerle Bağdaşmayan Suçlar 209 4. Milletvekilinin Kaçma Şüphesi ve Atılı Suçu İtirafı 213 C. Süre Açısından Kapsamı 215 1. Dokunulmazlığın Başlangıcı 215 2. Dokunulmazlığın Geçerlilik Süresi 219 3. Dokunulmazlığın Sona Ermesi 225 a. Milletvekilliğinin Sona Ermesi 226 b. Dokunulmazlığın Kaldırılması 234 (1) Meclis Kararı ile Kaldırılması 235 (a) Talep Aşaması 236 (b) Komisyon Aşaması 244 (c) Genel Kurul Aşaması 250 (d) Savunma Hakkı 259 (e) Dokunulmazlıkların Topyekûn Kaldırılması: Federal Almanya Örneği 263 (f) Dokunulmazlıkların Kaldırılamadığı Bir Mutlak Alan: "Siyasal Hakaretler" 268 (2) Meclis Kararı Dışında Kaldırılması 274 (a) Dokunulmazlık Komisyonu 275 (b) Meclis Başkanı veya Başkanlık Divanı 281 (c) Yüksek Mahkemeler 286 (d) İlgili Milletvekilinin Rızası 289 (3) Dokunulmazlığın Kaldırılmasının Sonuçları 294 (4) Kaldırma Kararının Sonuçlarının Ertelenmesi 300 II. Parlamenter Dokunulmazlıkla İlgili Kararların Anayasal Denetimi 308 A. İptal Davası 310 B. Organ Uyuşmazlığı Davası 313 1. İtalya Örneği 315 2. Federal Almanya Örneği 318 III. BÖLÜM TÜRK HUKUKUNDA PARLAMENTER DOKUNULMAZLIĞIN KAPSAMI VE ANAYASAL DENETİM I. Parlamenter Dokunulmazlığın Kapsamı 327 A. Kişiler Açısından Kapsamı 327 1. Milletvekilleri 327 2. Cumhurbaşkanı 330 a. 1982 Anayasası'nın İlk Hâline Göre 333 b. 2017 Anayasa Değişikliğine Göre 341 3. Cumhurbaşkanı Yardımcıları ve Bakanlar 348 B. Suç Fiilleri Açısından Kapsamı 352 1. Ağır Cezayı Gerektiren Suçüstü Hâli 353 a. Ağır Cezayı Gerektiren Hâller 354 b. Suçüstü Hâli 358 2. Seçimden Önce Soruşturmasına Başlamak Şartıyla Anayasa'nın 14. Maddesinin Kapsamına Giren Durumlar 363 a. Seçimden Önce Soruşturmaya Başlamak 363 b. Anayasa Md. 14'ün Kapsamına Giren Suçlar 367 3. İstisnai Durumların Hemen ve Doğrudan Doğruya TBMM'ye Bildirilmesi 371 C. Süre Açısından Kapsamı 376 1. Dokunulmazlığın Başlangıcı 376 a. Milletvekilleri 376 (1) Milletvekili Sıfatını Kazanma Anı 377 (2) Milletvekili Yemininin Etkisi 381 b. Cumhurbaşkanı, Cumhurbaşkanı Yardımcıları ve Bakanlar 384 2. Dokunulmazlığın Geçerlilik Süresi 385 3. Dokunulmazlığın Sona Ermesi 390 a. Milletvekilliğinin Sona Ermesi 390 b. Milletvekilliğinin Düşmesi 393 (1) Kendiliğinden Düşmesi 394 (2) Meclis Kararı ile Düşmesi 400 c. Cumhurbaşkanlığının Sona Ermesi 408 d. Cumhurbaşkanı Yardımcılığının ve Bakanlığın Sona Ermesi 410 e. Dokunulmazlığın Kaldırılması 413 (1) Meclis Kararı ile Dokunulmazlığın Kaldırılması 414 (a) Talep Aşaması 414 (b) Komisyon Aşaması 419 (aa) Oluşumu 420 (bb) Çalışma Usulü 422 (cc) Kararları 424 (c) Genel Kurul Aşaması 427 (d) Savunma Hakkı 436 (e) Meclis Kararının Yayımlanması ve Yürürlüğü 441 (2) Türk Hukukunda Dokunulmazlıklar Konusunda Bir Sapma: Anayasa Değişikliği ile Dokunulmazlıkların Kaldırılması 444 (a) Anayasa Geçici Md. 20 ile İlgili Bir Değerlendirme 448 (b) Anayasa Geçici Md. 20 ile Md. 83/2 Arasındaki İlişkinin İncelenmesi 455 (aa) Yargıtay Uygulaması 457 (bb) Değerlendirme 459 (3) Dokunulmazlığın Kaldırılmasının Sonuçları 467 f. Tutuklu Milletvekilleri Sorunu 472 (1) İsnada Bağlı Tutukluluk 474 (a) Anayasa Mahkemesi'nin Ölçütleri 476 (aa) Kişi Özgürlüğü ve Güvenliği Hakkı 477 (bb) Seçme, Seçilme ve Siyasal Faaliyet Hakkı 482 (b) Anayasa Mahkemesi'nin Kendi Ölçütlerini Terki 485 (c) AİHS Md. 18 Çerçevesinde Bir Değerlendirme 493 (2) Hükme Bağlı Tutukluluk 498 II. Parlamenter Dokunulmazlığın Kaldırılmasının Anayasal Denetimi 501 A. Dokunulmazlığın Kaldırılmasına Yönelik Meclis Kararı 501 1. Şekli Denetim 506 2. Esas Denetimi 510 a. İsnadın Dokunulmazlık Kapsamında Olup Olmadığı 512 b. İsnadın Ciddi Olup Olm