Osmanlı Devleti’nde Çok Yönlü Bir Ulema Ailesi:;Hocazâdeler

Çalışmamız Hocazâde ailesini, başlangıcından (XV. yüzyıl) XVII. yüzyılın sonuna kadar muhtelif veçheleriyle ele almaktadır. Bu süreçte üç hanedan dolaşıp altı şeyhülislam ve çok sayıda kadıasker ve müderris yetiştiren ailenin tarihî serüveni; siyasî, ictimaî, dinî ve ilmî yönleriyle ortaya konulmaya çalışılmıştır. Dört bölüm olarak tasarlanan tezin birinci bölümünde Hocazâde ailesi efradının doğumları, tahsil hayatları, kariyer yolları, evlilikleri ve şahsiyetlerine dair bilgiler verilmektedir. İkinci bölümde, ailenin dönemin siyaseti ve olayları içerisindeki rollerine dair bilgilerin yanı sıra başta sultan ve sadrazamlar olmak üzere devrin siyasîleriyle münasebetlerine değinilmiş, üçüncü bölümde ise ailenin ilmî ciheti ele alınmaya çalışılmıştır. Kaleme aldıkları eserler, sahip oldukları ilmî hususiyetler ve fikrî yapıları, mensup oldukları ilmî gelenek, etkilendikleri ve etkiledikleri, talebeleri ve destekledikleri kişi ve gruplar ortaya konulmuş, bunun yanı sıra irtibat ve etkileşim içerisinde bulundukları ulemanın kimler olduğu, devrin dinî ve ilmî cereyanlarına tepkileri gibi hususlar tespit edilmeye çalışılmıştır. Bunu yaparken hem kendi yazdıkları hem de dönemin eserlerinden faydalanılmıştır. Yine bu bölümde ailenin ilmiye içerisindeki ayrıcalıklı konumuna değinilmiştir. Dördüncü ve son bölümde ise ailenin sahip olduğu vakıf ve mülkler araştırılmış, faaliyet gösterdikleri alanlara işaret edilmiştir. Ailenin XVII. yüzyıldan sonra da devam ettiği, şeyhülislam, kadı, müderris ve ilim adamları çıkarsa da önceki yüzyıllar kadar ön planda olmadıkları tespit edilmiştir. Bu sebeple araştırmanın zamansal sınırı olarak XVII. yüzyılın sonu, anlamlı bir nokta olarak değerlendirilmiştir.