Şeyhülislâm Ebussuûd Efendi ve Fetvâları (Ciltli)

Osmanlı Devleti'nin hukuk, ahlak ve düşünce hayatında etkili olmuş önemli şahsiyetlerden biri olarak Ebussuûd Efendi, müderrisliğe başladığı 922/1516 yı­lından, vefat ettiği 982/1574 yılına kadarki 60 senesini müderris, kadı, kazasker ve şeyhülislâm olarak geçirmiş, bu esnada eserler vermiş, kanun taslakları hazır­lamış ve fetvâlar yayınlamıştır. Bu çalışmada, onun bu altmış yıllık hayatında vermiş olduğu fetvâları tanı­tılmaya, fıkıh ve fetvâ usûlü açısından tahlil edilmeye çalışılmıştır. Üç bölümden meydana gelen tezin giriş bölümünde araştırmanın önemi, sı­nırları ve kaynakları üzerinde durulmuştur. Birinci bölümde, Ebussuûd Efendi'nin hayatı ve eserleri incelenmiştir. Dö­nemi, dönenimdeki başlıca problemleri kısaca özetledikten sonra onun hayatı, yetişmesi, görevleri, kişiliği hakkındaki tespitler üzerinde durulmuş, eserleri tanı­tılmıştır. Bu güne kadar hakkında yapılan çalışmalardan farklı olarak kütüphane, biyografi ve bibliyografya kaynaklarında kendisine isnad edilen eserlerin birçoğu tek tek incelenerek risaleleri ile fetvâları ayıklanmaya, isnad edilen eserlerin ona ait olup olmadığı tespit edilmeye çalışılmıştır. İkinci bölümünde, Ebussuûd Efendi'nin fetvâları nicelik olarak ele alınmıştır. Fetvâlarını nakleden kaynaklar, bu kaynakların hacmi ve güvenilirliği üzerinde durulmuş, ayrıca fetvâlarında yer alan konular ve konular kadar önem arzeden kavramları tespit ve tahlil edilmeye çalışılmıştır. Tespit edilen 7185 adet fetvâsında fıkıh ile ilgili konularda rakamsal bazı tespitler yaparak en fazla hangi konuların yer aldığı, fetvâlarında önemli yer işgal eden akaid ve tasavvufla ilgili problemlerde hangi konular ve kavramlara yer verildiği belirlenmeye gayret edilmiştir. Üçüncü bölümde, söz konusu fetvâları fıkıh ve fetvâ usûlü açısından ele alınmıştır. İnceleme deliller, hükümler ve kaynaklar olmak üzere üç başlık altında sürdürülmüş, deliller bölümünde fıkıh usulündeki delil kavramına kısaca yer ver­dikten sonra Ebussuûd Efendi'nin fetvâlarında dayandığı deliller sıralanarak, bunlara ne kadar ve nasıl yer verdiği örnekleriyle tahlil edilmiştir. Hüküm kav­ramına temas edildikten sonra fetvâları hüküm kavramı açısından incelenmiştir. Bunların ardından Osmanlı fetvâ tarihi açısından büyük önem arzeden yönü ola­rak fetvâlarının kaynaklarına geçilmiştir. Mezhep kavramı, Ebussuûd Efendi'nun bu olguya bakışı ve bununla ilgili uygulamaları örnekleriyle ortaya konmaya çalı­şılmıştır. Hanefi mezhebi başta olmak üzere diğer mezheplerin kaynaklarına ne oranda yer verdiği ve hangi kaynakları kullanıldığı, kaynaklar ve şahsiyetler ba­zında yine örnekleriyle incelenmiştir. Bu arada Ebussuûd Efendi'nin nakilciliği ile tercih ve özgün ictihadları da ayrıca tespit edilmeye çalışılmıştır. Araştırma, ulaşılan sonuçların sunulduğu bir sonuç kısmı ile bitirilmiştir. Böylece genelde İslam hukuku, özelde ise Osmanlı hukuk tarihi açısından dikkate değer bir önem arzeden, Osmanlı Devleti'nin son dönemlerine kadar fetvâları ve görüşleriyle gündemdeki yerini koruyan Ebussuûd Efendi'nin daha yakından ta­nıtılmasına çalışılmıştır.