Ticari Faaliyetler Bağlamında Çifte Vergilendirme

Dr. Öznur YILMAZ Ticari kazançların vergilendirilmesi konusunu model çifte vergilendirmeyi önleme anlaşmaları bağlamında inceleyen bu çalışmada, Uluslararası Vergilendirme Kavramı ve Genel Esasları, Uluslararası Çifte Vergilendirme Kavramı ve Unsurları, Vergi Anlaşmalarının Evrimi, Vergi Anlaşmalarına Günümüz Gözüyle Bakış, Çifte Vergilendirmeyi Önleme Anlaşmalarında Ticari Faaliyetlerin Vergilendirilmesiyle İlişkili Maddeler, Türkiye'nin İmzaladığı Çifte Vergilendirmeyi Önleme Anlaşmaları, Çifte Vergilendirmeyi Önleme Anlaşmaları Bağlamında Türk Vergi Sisteminde Ticari Kazanç İle İlgili Düzenlemeler temel konuları detaylı olarak ele alınmıştır. İÇİNDEKİLER ÖNSÖZ V ÖZET VII ŞEKİL LİSTESİ XIX KISALTMALAR XXI GİRİŞ 1 1. ULUSLARARASI VERGİLENDİRME KAVRAMI VE GENEL ESASLARI 5 1.1. Uluslararası Vergilendirme Kavramı 5 1.1.1. Egemenlik Kavramı 10 1.1.2. Vergilendirme Yetkisi 13 1.2. Uluslararası Vergilendirmenin Genel Esasları 17 1.2.1. Vergi Kanunlarının Yer Bakımından Uygulanması 20 1.2.1.1. Kaynak İlkesi 21 1.2.2. Vergi Kanunlarının Kişi Bakımından Uygulanması 24 1.2.2.1. İkamet İlkesi 24 1.2.2.2. Uyrukluk İlkesi 29 2. ULUSLARARASI ÇİFTE VERGİLENDİRME KAVRAMI VE UNSURLARI 31 2.1. Çifte Vergilendirme Kavramı 31 2.1.1. Ulusal Çifte Vergilendirme Kavramı 33 2.1.1.1. Yatay ve Dikey Çifte Vergilendirme Kavramı 34 2.1.2. Uluslararası Çifte Vergilendirme Kavramı 34 2.1.2.1. Uluslararası Ekonomik Çifte Vergilendirme Kavramı 36 2.1.2.2. Uluslararası Hukuksal Çifte Vergilendirme Kavramı 37 2.1.2.3. Uluslararası Ekonomik Çifte Vergilendirmenin Uluslararası Hukuksal Çifte Vergilendirmeden Ayırt Edilmesi 39 2.1.3. Gerçek ve Görünüşte Çifte Vergilendirme Kavramı 40 2.1.4. Kişisel, Kişisel Olmayan, Karışık Çifte Vergilendirme 41 2.2. Uluslararası Çifte Vergilendirmenin Unsurları 42 2.2.1. Vergi Mükellefinin Aynı Olması 42 2.2.2. Vergiyi Doğuran Olayın (Vergi Konusunun) Aynı Olması 43 2.2.3. Vergilendirme Döneminin Aynı Olması 44 2.2.4. Vergi Türünün Aynı Olması 44 2.2.5. Vergilendirme Yetkisine Sahip Olan Ülkelerin Birden Fazla Olması 45 2.3. Uluslararası Çifte Vergilendirmenin Nedenleri 46 2.3.1. Uluslararası Sermaye ve İşgücü Akımları ile Ulusal Vergi Politikasına Aykırılık 46 2.3.2. Devletlerin Vergilendirme Yetkilerinin Çakışması 48 2.3.2.1. Vergilendirme Yetkilerinin Çakışması 48 2.3.2.2. Vergilendirme Yetkisinin Uluslararası Alanda Sınırlandırılması 49 2.3.3. Vergileme Tekniği İle İlgili Nedenler 50 2.4. Uluslararası Çifte Vergilendirmenin Sonuçları 51 2.5. Uluslararası Çifte Vergilendirmenin Ortadan Kaldırılması Yolları 54 2.5.1. Ulusal (Tek Taraflı) Önlemler 54 2.5.1.1. Vergiyi Temel Alan Yöntemler 55 2.5.1.1.1. Mahsup Yöntemi 55 2.5.1.1.1.1. Korumalı Mahsup 56 2.5.1.2. Matrahı Esas Alan Yöntemler 59 2.5.1.2.1. İstisna Yöntemi 59 2.5.1.2.1.1. Tam İstisna Yöntemi 60 2.5.1.2.1.2. Artan Oranlı İstisna Yöntemi 60 2.5.1.2.2. Matrahtan İndirim Yöntemi 60 2.5.2. Uluslararası (İki veya Çok Taraflı) Önlemler 61 3. VERGİ ANLAŞMALARININ EVRİMİ 65 3.1. Uluslararası Vergi Anlaşmaları 65 3.1.1. Vergi Anlaşmalarının Tarihçesi 67 3.1.2. Vergi Anlaşmalarının Hukuksal Yapısı 68 3.1.2.1. Düalist Yaklaşım (İkili Düzen Yaklaşımı) 70 3.1.2.2. Monist Yaklaşım (Tek Düzen Yaklaşımı) 72 3.1.2.2.1. Normcu (Normativiste) Okul Yaklaşımı 73 3.1.2.2.2. Gerçekçi (Realiste) Okul Yaklaşımı 74 3.1.3. Vergi Anlaşmalarının Hukuk Düzeni İçindeki Konumu 75 3.1.3.1. Anlaşmaların Ulusal Yasaların Üzerinde Olduğu Görüşü 76 3.1.3.2. Anlaşmaların Ulusal Yasalara Eşdeğer Olduğu Görüşü 76 3.1.3.3. Ulusal Yasaların Anlaşmaların Üzerinde Olduğu Görüşü 78 3.1.4. Vergi Anlaşmalarının Türk Hukuk Sistemindeki Yeri 79 3.1.4.1. Türk Hukuku'nda Uluslararası Anlaşmaların Hiyerarşik Konumu 83 3.1.4.2. Türk Hukuku'nda Uluslararası Anlaşmaların Onaylanma Sistemi 84 3.2. Model Vergi Anlaşmaları Konusunda Yapılan Çalışmalar 85 3.2.1. Uluslararası Ticaret Odası 85 3.2.2. Milletler Cemiyeti'nin Çifte Vergilendirmenin Önlenmesine İlişkin Çalışmaları 86 3.2.2.1. İktisatçıların Raporu 87 3.2.2.2. Teknik Uzmanların Raporları (1925-1927) 88 3.2.2.3. Carroll Raporu ve Tahsis Sözleşmesi 88 3.2.2.4. Meksika ve Londra Modelleri (1943-1946) 89 3.2.3. Ekonomik İşbirliği ve Kalkınma Örgütü'nün (OECD) Çifte Vergilendirmenin Önlenmesine İlişkin Çalışmaları 90 3.2.4. Birleşmiş Milletler'in Çifte Vergilendirmenin Önlenmesine İlişkin Çalışmaları 92 3.2.5. Avrupa Birliği'nin Çalışmaları 96 3.2.5.1. Farklı Üye Ülkelerdeki Yavru Şirketten Ana Şirkete Yapılan Kâr Payı Dağıtımlarında Çifte Vergilendirmeyi Önleyen Direktif (90/435) 97 3.2.5.2. AB Tarafından Çıkarılan ve Gerçek Kişilerce Elde Edilen Faiz Gelirlerinin Vergilendirilmesine İlişkin Direktif 98 3.2.5.3. Uluslararası Vergi Kaçakçılığını Önleme ve Verginin Tahsilinde Yardımlaşma Direktifi 98 3.2.5.4. Birleşme Direktifi 98 3.2.5.5. Avrupa Birliği'nde Çifte Vergilendirmeme ile Mücadele İçin Daha Adil ve Daha Güçlü Bir Vergi Sistemi Çalışması 99 3.2.5.6. Avrupa Birliği'nde Dijital Ekonomiye İlişkin Yapılan Çalışmalar 100 3.3. Çok Taraflı Anlaşmalar 101 3.3.1. Güney Asya Ülkeleri Sınırlı Çok Taraflı Anlaşması 101 3.3.2. Nordic Ülkeleri Çok Taraflı Çifte Vergilendirme Anlaşması 102 3.3.3. Karayip Ortak Pazarı 103 3.3.4. Andean Topluluğu Çifte Vergilendirmenin Önlenmesi Anlaşması 104 4. VERGİ ANLAŞMALARINA GÜNÜMÜZ GÖZÜYLE BAKIŞ 107 4.1. Daimi İşyerine İlişkin Olarak Yapılan Çalışmalar 109 4.2. Dijital Ekonomi Görev Gücü Çalışmalarında Ulaşılan Sonuçlar 112 4.3. Transfer Fiyatlandırmasına İlişkin Olarak Yapılan Çalışmalar 118 4.3.1. Gayri Maddi Varlıklar 119 4.3.2. Risk ve Sermaye 122 4.3.3. Transfer Fiyatlandırmasında Belgelendirme 126 4.4. Sınai Mülkiyet Haklarına İlişkin Olarak Yapılan Çalışmalar 1