Cihân-Nâme

Cihân-nâme, Milâdî 1208-9 senesinde, bugün yitip gitmiş olan bir haritanın kılavuzu olarak hazırlanmış ve Alâ-üd-dîn Muhammed Harezmşâh'a ithâf edilmiştir. Harezmşâh'ın Hıtaylar ve Halîfe ile mücadele ettiği devirde kaleme alınan ve bir harita için hazırlanan bu coğrafya metnini, Harezmşâh askerî cihâzı paradigmasının bir aksi saymak mümkündür. Müellif Muhammed b. Necîb Bekrân'ın tek parça üzerine düzenlenen yitik haritası bir hattlar şebekesiyle (enlem-boylam) mücehhezdir. Yitik harita, biraz sonra Abraham Ortelius haritası ile son bulacak Ptolemaios coğrafyası geleneğinin dünyadaki son temsilcilerindendir. Cihân-nâme, Konstantinopolis kütüphanelerinden türlü hileler ile ele geçirilip Horâsân'a götürülen De Ceremoniis aulae Byzantinae ansiklopedisi bilgilerinden ve dahi devrin Zertoştîleri vasıtasıyla Pehlevî (Orta Farsça / Sâsânî) külliyâtına uzanan bilgilerden de istifâde edilerek kaleme alınması sebebiyle diğer coğrafyalar arasında derhâl farkını ilân eder. Bu coğrafyanın bugün bilinen 2 adet elyazması vardır; Türkçe tercüme daha eski tarihli ve tam metin olan Rusya'da mahfuz nüshanın tercümesidir.