Arpaz Kazası (1830/1831 – 1844/1845 Tarihli Nüfus Defterleri)

Tarih; geçmişte olan olaylar ve bu olaylar hakkındaki belgelerin verileridir. Geçmişte kalan insani ve toplumsal olaylar bağlamında insanoğlunun ne yaptığı, hangi süreçlerden bugüne geldiği, bizden önce kim, kimler vardı, ne yapıyorlardı, nasıl yaşıyorlardı, neler üretiyor, neler tüketiyorlardı? İnsanoğlu bu ve buna benzer sorularla geçmişi/ geçmişini araştırma için önemli yollar kat etmiştir. İnsanın kendi toplumu ile diyalog kurmasını ve bütünleşmesini sağlayan, ondaki toplum bilincini canlı tutan bir kültür hazinesidir tarih. Geçmişin belgelere dayandırılarak rasyonel bir yöntemle derlenmiş bilgisi olan tarih, kültürün zaman içindeki siyasi sosyal akışını ve sürekliliğini sağlar. İnsanoğlunun bu arayışı 19. yüzyılla birlikte daha da önem kazanmıştır. Evrensel tarih araştırmalarının yanında yerel tarih çalışmaları, araştırmalarına yönelik ilginin sürekli arttığına tanıklık etmekteyiz. Bu tanıklık ile birlikte özellikle sosyal tarih araştırmaları, bizim de burada ele aldığımız nüfus konusuna önem vermişlerdir. Bir toplumun bütüncül yani iktisadi, sosyal ve kültürel olarak açıklanabilmesinin önemli bir kaynağı da nüfus ile ilgili bilgilere ulaşmaktır. Tapu tahrir, temettuat ve nüfus defterleri bu konunun en önemli kaynaklarından bir kaçıdır. Bu konuda araştırmalara veri sağlayabilecek kaynakların en başında arşiv belgeleri ve bu belgelerin kaynağı olan Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı gelmektedir. Bu çalışmamızda Devlet Arşivleri'nde bulunan Nüfus Kataloğunda yer alan, günümüzde Aydın'ın Nazilli İlçesine bağlı Esenköy Mahallesi, eski adıyla ise Arpaz Kazası olan yerleşim yerine ilişkin NFS.d.. kodu ile kayıtlı 2976, 2977 ve 2979 numaralı defterleri ele aldık. Bölgede yaşayanların köklerine ışık tutabilecek, Osmanlı Devleti tarafından tutulmuş önemli bir kaynağı değerlendirme yoluna gittik.