XVII. ve XVIII. Yüzyıl Tokat Tarihine Dair Bir Kaynak: ;119 Numaralı İcmal Şer'iyye Sicili

Osmanlı taşra yerleşmelerinin idarî, askerî, adlî, sosyal, kültürel, ekonomik ve malî yapısı ile ilgili çalışmalar için arşiv kaynaklarının yanı sıra şer‘iyye sicilleri önemli veriler sunmaktadır. Bu nedenle Osmanlı döneminde herhangi bir şehrin tarihini bütün yönleri ile ele alabilmek için merkez birimleri evrakı yanında o şehrin şer‘iyye sicillerinden de istifa etmek gerekir. Nitekim son yıllarda şer‘iyye sicillerine dayanan pek çok şehir tarihi çalışmaları yapılmıştır. Osmanlı dönemi Tokat'ı üzerine de birçok çalışma bulunmaktadır. XV. yüzyıldan XVII. yüzyılın ortalarına kadar Tokat kazasını konu alan çalışmalarda Tapu-Tahrir Defterleri, Avarızhane Defterleri ve diğer merkezi arşiv belgeleri kullanılmıştır. XVII. yüzyılın ikinci yarısından XVIII. yüzyılın son çeyreğine kadar olan süreçte Tokat şer‘iyye sicilleri mevcut olmadığından sadece merkez arşivi kayıtlarından istifade edilmiştir. Her ne kadar doğrudan mahkeme kayıtlarına sahip olmasak da, 2010 yılında Ümit Ekin'in yayımladığı Tokat'a Dair Bir Sakk Mecmuası, XVII. yüzyıla ait sicil kayıtlarından müteşekkildir. Bu kitap çalışmasında değerlendirdiğimiz 119 numaralı İcmal Şer‘iyye Sicili ise, söz konusu Sakk Mecmuası'nı tamamlaması ve kronolojik olarak daha geniş bir periyodu kapsaması yanı sıra, günümüze ulaşmayan XVII. ve XVIII. yüzyıl Tokat Şer‘iyye Sicillerinin genel bir özeti mahiyetindedir. Bu icmal sicilin bir benzerine, yaptığımız literatür çalışmasında diğer şehirlere ait şer‘iyye sicilleri arasında rastlanmamıştır. Bu husus, Sicil 119'u özet şer‘iyye sicillerinin ilk ve tek örneği yapmaktadır. Adı geçen sakk mecmuası ve Sicil 119, Osmanlı Arşivi kayıtları ile birlikte değerlendirildiğinde, bu iki asırlık dönemde Tokat'ın idarî, askerî, adlî, sosyal, kültürel, ekonomik ve malî yapısı hakkında daha bütüncül çalışmalar yapılmasına zemin oluşturacağı şüphesizdir