Karst Jeomorfolojisi 4. baskı

ÜÇÜNCÜ BASKININ ÖNSÖZÜ "Karst Jeomorfolojisi” çok genç bir disiplin olmakla beraber uzun bir evrimin ürünüdür ve jeomorfolojinin önemli bir dalıdır. Aynı morfojenetik bölgede karstlaşmanın koşullarına bağlı olarak değişik görünümlerde karşımıza çıkan kars topografyasına ait şekiller, topografyayı çeşitlendirir ve ilginç bir hale getirir. Bu kitap, karstik bölgelerde görülen yüzey şekillerinin niteliğini, oluşum ve gelişimini, coğrafi dağılışlarını, sebep sonuç ilişkisine dayanarak, gerektiğinde yerli ve yabancı bilim insanlarına ait araştırmaları dikkate alarak ve yeryüzünün farklı bölgelerine atıflar yaparak bu ilginç fizikî görünümleri ağırlıklı olarak jeomorfoloji açısından daha iyi tanıtmak amacıyla yazılmıştır. İçeriğine karst jeomorfolojisine ait olan konuları çok kısa bir şekilde sığdırmaya çalıştığımız kitabın çerçevesi içinde çeşitli problemler en özlü biçimde toplanmış, coğrafî düşünmenin temel yer tutmasına çalışılmış değişik yerşekillerinin oluşum ve gelişmesinde coğrafî prensip ve yollar esas tutulmak istenmiştir. Jeomorfolojiye ayrı bir renk getiren karst jeomorfolojisi incelenirken eserin birinci bölümünde ilgili temel bilgiler verilmiş, ikinci bölümde karstik şekillerin oluşumu ve gelişimi üzerinde durulmuş, karstlaşmada oldukça önemli rol oynayan karstik yeraltı su dolaşımı ve karstik kaynaklar üçüncü bölümde anlatılmış, karstik kaide seviyesi, karstik gelişim devreleri ve pa-leokarst dördüncü bölümde ele alınmıştır. Tipik olması dolayısıyla beşinci bölümde, karstik bölgelere dünya literatüründen faydalanarak bazı örnekler verilmiş, yerli ve yabancı yerbilimcilerin ve bizim Türkiye'de yaptığımız çeşitli araştırmaların ışığı altında Türkiye'nin karstik bölgelerindeki bazı problemler kısmen de olsa çözülmeye çalışılmış ve bu bilgiler "Türkiye'de karst” başlığı altında altıncı bölümde toplanmıştır. İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Coğrafya Bölümü'nde okutul-makta olan "Karst Jeomorfolojisi” isimli eserin tamamen tükenmiş olması, bize kitaba yenilikler getirme olasılığını ortadan kaldırmış, öğrencilerin sıkıntı çekmemesi için çok çok kısa bir sürede üçüncü baskıya yetiştirilmiştir. Kitabı hazırlarken eserlerinden yararlandığım, özellikle coğrafyacı ve diğer yerbilimci hocalarımıza bu vesile ile teşekkür eder, sayısı yadsınamayacak kadar fazla ve her biri ayrı öneme haiz olan adından söz edemediğimiz eserleri için kendini bilime adamış, emekli hocalarımız ve genç coğrafyacı meslekdaşlarımızın durumu anlayışla karşılayacaklarını umarız. Ancak, noksanlarımız olmuşsa da kitabın, bir boşluğu doldurabileceği kanaatini taşımaktayız. Sözümü bitirirken bugün aramızda olmayan ve kitabın birinci ve ikinci baskıları için emeklerini esirgemeyen Sayın İsmet Oruç'u rahmetle anar, eserin bilgisayar ortamında düzenlenmesini üstlenen Zeynep Oruç Tatlı'ya, kitabı yayınlayan Filiz Kitabevi'nin sahibi Oğuzhan Oruç'a teşekkür ederim. İstanbul 29 Ekim 2018 Dr. Öğr. Üyesi Nilüfer PEKCAN (YALÇINER) İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Coğrafya Bölümü Fiziki Coğrafya Anabilim Dalı Emekli Öğretim Üyesi İÇİNDEKİLER BÖLÜM I KARST JEOMORFOLOJİSİNİN TEMEL BİLGİLERİ A – ERİYEBİLEN KAYAÇLAR VE BUNLARI OLUŞTURAN MİNERALLERİN TEMEL ÖZELLİKLERİ 1 – Kalker ............................................................................................................. 6 2 – Jips .................................................................................................................. 11 3 – Kayatuzu ......................................................................................................... 13 4 – Dolomit ........................................................................................................... 14 5 – Tebeşir ............................................................................................................ 15 6 – Mermer ........................................................................................................... 16 B – ERİME OLAYI VE KARSTLAŞMANIN KOŞULLARI 1 – Erime Olayı ..................................................................................................... 17 2 – Karstlaşmanın Koşulları.................................................................................. 22 a – Litolojik etkenler....................................................................................... 22 b – Tektonik etkenler ...................................................................................... 24 c – Yükselti ile ilgili etkenler.......................................................................... 26 d – Hidrolojik-klimatik etkenler ..................................................................... 27 1 – Kutup iklimi bölgelerinde karst ......................................................... 29 2 – Periglasiyal iklim bölgelerinde karst ................................................. 29 3 – Serin ve yağışlı okyanusal iklim bölgelerinde karst........................... 30 4 – Akdeniz iklimi bölgelerinde karst...................................................... 31 5 – Yarıkurak bölgeler, kurak bölgeler veya çöl bölgelerinde karst ........ 32 6 – Tropikal bölgelerde karst ................................................................... 32 e – Vejetatif etkenler ....................................................................................... 34 f – Zaman faktörü ............................................................................................ 35 BÖLÜM II KARSTİK ŞEKİLLER A – ERİME ŞEKİLLERİ 1 – Mikro-karstik Şekiller ..................................................................................... 37 a – Lapyalar ..................................................................................................... 37 b – Rüiniform (Harabe) Reliefi ....................................................................... 41 c – Nivo-karstik Şekiller.................................................................................. 42 2 – Makro-karstik Şekiller .................................................................................... 44 a – Karstik Kuyular ......................................................................................... 44 1 – Obruklar............................................................................................. 44 2 – Düdenler ............................................................................................ 46 b – Dolinler...................................................................................................... 47 c – Uvalalar ve Polyeler .................................................................................. 50 d – Galeriler ve Mağaralar............................................................................... 56 e – Fluviyo-karstik Şekiller ............................................................................. 68 f – Kanyon vadiler ........................................................................................... 68 g – Karstik tüneller ve Köprüler ...................................................................... 71 h – Tektono-karstik Şekiller ............................................................................ 73 i – Kalanklar .................................................................................................... 75 B – BİRİKİM ŞEKİLLERİ .......................................................................................... 75 1 – Traverten ve Karstik Tüf ................................................................................. 75 2 – Traverten Konileri........................................................................................... 78 3 – Sarkıt ve Dikitler ............................................................................................. 79 4 – Kaliş (Kalker Kabuk) ...................................................................................... 80 5 – Terra Rosa ve Terra Fusca .............................................................................. 81 6 – Karstik Ebuli ................................................................................................... 83 C – PSÖDO-KARSTİK ŞEKİLLER ........................................................................... 84 BÖLÜM III KARSTİK YERALTI SU DOLAŞIMI VE KARSTİK KAYNAKLAR A – KARSTİK YERALTI SU DOLAŞIMI ................................................................. 85 B – KARSTİK KAYNAKLAR ................................................................................... 89 1 – Eksürjans Kaynakları ....................................................................................... 89 2 – Resürjans Kaynakları ....................................................................................... 90 3 – Voklüz Kaynakları........................................................................................... 91 4 – Aralı Kaynaklar ............................................................................................... 91 5 – Deniz ve Göllerde Ortaya Çıkan Karstik Kaynaklar ........................................ 91 BÖLÜM IV KARSTİK KAİDE SEVİYESİ, KARSTİK GELİŞİM DEVRELERİ VE PALEOKARST A – KARSTİK KAİDE SEVİYESİ ............................................................................. 94 1 – Karstik kaide seviyesi olmayan bölgeler ......................................................... 95 2 – Karstik kaide seviyesine sahip bölgeler ........................................................... 95 3 – Geçici karstik kaide seviyesi olan bölgeler ...................................................... 96 B – KARSTİK GELİŞİM EVRELERİ ........................................................................ 96 C – PALEOKARST.................................................................................................... 100 BÖLÜM V TİPİK KARSTİK BÖLGELERE YERYÜZÜNDEN BAZI ÖRNEKLER A – DİNAR KARSTI ................................................................................................. 102 B – CAUSSE KARSTI .........................................